کتواسیدوز دیابتی (Diabetic ketoacidosis (DKA)) از عوارض جدی بیماری دیابت است که می‌تواند خطر مرگ داشته باشد. این بیماری زمانی روی می‌دهد که میزان کتون‌ها در فرد مبتلا به دیابت نوع یک و دیابت نوع دو از حد نرمال بیشتر شده و به حد خطرناکی برسد. در این صورت بدن در حالت اورژانسی قرار می‌گیرد. DKA شایع‌ترین عارضه در مبتلایان به دیابت نوع یک است، البته افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ هم ممکن است به کتواسیدوز دیابتی مبتلا شوند.
زمانی که بدن انسولین کافی نداشته باشد تا قند خون را برای تامین سوخت و ساز بدن به سلول‌ها برساند، DKA پیشروی می‌کند. در ادامه با ما همراه باشید تا بیشتر با این بیماری، علائم و نشانه‌ها و عوارض این بیماری آشنا شوید. پیشنهاد ما این است که برای تشخیص و درمان این بیماری با مشاوره آنلاین و یا معاینه حضوری دکتر داخلی و دکتر غدد اقدام کنید.
به نقل از «healthline» این بیماری از عوارض خطرناک دیابت به خصوص دیابت نوع یک است و در موارد معدودی در افراد با دیابت نوع دو هم مشاهده می‌شود. زمانی که میزان قند خون بیش از حد بالا می‌رود و مواد اسیدی به‌نام کتون‌ها در حد زیادی در بدن تشکیل بشوند که برای بدن خطرناک باشد، با کتواسیدوز دیابتی روبه‌رو هستیم.
این نکته مهم را به خاطر داشته باشید که کتواسیدوز با کتوزیس (ketosis) فرق می‌کند. کتوزیس خطری ندارد و به‌خاطر رژیم به‌شدت کم کربوهیدرات یعنی رژیم کتوژنیک یا روزه گرفتن (فستینگ) ایجاد می‌شود.
این بیماری تنها زمانی روی می‌دهد که بدن انسولین کافی برای وارد کردن قند خون به درون سلول‌ها و تبدیلش به انرژی نداشته باشد. در صورتی که چنین اتفاقی بیفتد، کبد شروع می‌کند به فرآوری چربی‌ها تا انرژی مورد نیاز بدن را تامین کند، درنتیجه این کار کبد، کتون‌ها ترشح شده و وارد خون می‌شوند. بالا رفتن میزان کتون‌ها در خون در طولانی‌مدت خطرناک است.
معمولا DKA در افراد با دیابت نوع ۲ کمتر رواج دارد، علتش هم این است که میزان انسولین معمولا آنقدر که باید پایین نمی‌آید، اما با این حال، احتمال ابتلا در بیماران با دیابت نوع دو هم وجود دارد. این بیماری نخستین نشانه دیابت نوع یک است چرا که بدن افراد مبتلا به این بیماری نمی‌تواند خودش انسولین تولید کند.
علائم کتواسیدوز دیابتی چیست؟
به نقل از «mayoclinic» نشانه‌ها و علائم این بیماری به‌سرعت خود را نشان می‌دهند. نشانه‌های اولیه DKA شامل این موارد می‌شوند:
- تکرر ادرار
- تشنگی شدید یا خشکی دهان
- بالا رفتن قند خون یا هایپرگلیسمی
- میزان کتون بالا در ادرار.
با پیشروی KDA، علائم بیشتری در فرد ظاهر می‌شوند:
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد شکمی
- گیجی
- بو گرفتن دهان (دهان بویی شبیه میوه می‌دهد)
- سرخ و برافروخته شدن صورت
- خستگی یا ضعف
- تنفس سریع
- خشک شدن پوست
- افت هوشیاری یا غش کردن یا سنکوپ.
DKA شرایط اورژانس پزشکی محسوب می‌شود که با مشاهده علائم و نشانه‌ها باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. بی‌توجهی و عدم درمان این بیماری، خطر کما یا مرگ را به دنبال دارد. در صورتی که انسولین مصرف می‌کنید، حتما درباره خطرات و ریسک DKA با پزشک خود صحبت کنید و مشاوره دیابت بگیرید تا در صورت بروز چنین اتفاقی آمادگی داشته باشید.
اگر دیابت نوع یک دارید و قند خونتان بیشتر از mg/dL ۲۴۰ شد، باید با تست خون یا ادرار میزان کتون داخل بدنتان را اندازه بگیرید. در صورتی که میزان کتون‌ها در خونتان متوسط رو به بالا باشد بلافاصله با دکترتان تماس بگیرید. در صورت مشاهده علائم و احتمال ریسک پیشروی بیماری و تبدیل شدن به کتواسیدوز دیابتی با اورژانس تماس بگیرید یا از کسی کمک بخواهید.
ریسک ابتلا به این بیماری در افراد مبتلا به دیابت نوع دو معمولا کمتر است، اما زمانی که بدن به خاطر آسیب‌دیدگی، عفونت، جراحت یا جراحی تحت فشار و تنش قرار بگیرد، ریسک DKA در این بیماران هم چند برابر بیشتر می‌شود؛ بنابراین خطر آن را نادیده نگیرید.
کتواسیدوز دیابتی چگونه رخ می دهد؟
این بیماری زمانی روی می‌دهد که میزان انسولین پایین باشد. بدن برای استفاده از گلوکز موجود در خون به انسولین نیاز دارد. در حالت کتواسیدوز دیابتی، گلوکز به سلول‌ها نمی‌رسد و در نتیجه در خون انباشته شده و باعث بالا رفتن سطح قند خون بدن می‌شود.
بدن در واکنش به این اتفاق، شروع می‌کند به شکستن و تجزیه چربی به سوخت قابل مصرفی که نیازی به انسولین ندارد. وقتی چربی به انرژی تبدیل می‌شود، کتون‌ها به‌وجود می‌آیند. تجمع تعداد زیاد کتون‌ها در بدن، باعث اسیدی شدن خون می‌شود. این همان کتواسیدوز دیابتی است.
دلایل کتواسیدوز دیابتی
شایع‌ترین دلایل این بیماری شامل این موارد می‌شوند:
- نبود انسولین یا عدم دریافت انسولین کافی
- بیماری یا عفونت
- بسته شدن یا گرفتگی پمپ انسولین در صورت استفاده از یک پمپ در سلول.
عوارض کتواسیدوز دیابتی
KDA عارضه جدی و خطرناکی است که در صورت عدم درمان عوارض آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کند. در صورت مشاهده علائم کتواسیدوز دیابتی باید بلافاصله از پزشک کمک بگیرید. از دست دادن مایعات ناشی از کتواسیدوز دیابتی به کلیه و سایر اندام‌های بدن آسیب می‌رساند، باعث ورم و آماس مغزی شده و در نهایت به کما و تجمع مایعات در ریه‌ها ختم می‌شود. هرچقدر سرعت درمان KDA بالاتر باشد، احتمال آسیب ناشی از عوارض این بیماری پایین‌تر می‌آید.
کتواسیدوز دیابتی و پتاسیم
پتاسیم کاربردهای زیادی در بدن دارد. این ماده برای هدایت و انتقال پیام عصبی، کمک به انقباض عضلات و تنظیم ضربان قلب استفاده می‌شود. به علاوه اینکه حفظ تعادل مایعات بین سلولی هم برعهده پتاسیم است. تا وقتی کلیه‌ها درست کار کنند، بدن مشکلی با میزان پتاسیم مورد نیازش ندارد، اما برخی از بیماران دیابتی که از مشکلات کلیوی هم رنج می‌برند باید در مصرف پتاسیم دقت کنند، چراکه به خاطر کم‌کاری کلیه‌ها میزان پتاسیم بدن از حد نرمال بیشتر می‌شود. اگر میزان پتاسیم پایین هم باشد نشانه خوبی نیست و خطرناک خواهد بود.
در حالتی که میزان پتاسیم در بدن از حالت استاندارد بیشتر می‌شود با هایپرکالمی سروکار داریم که عمدتا از آسیب کلیوی نشات می‌گیرد. عدم کنترل و مدیریت دیابت باعث آسیب دیدگی کلیه‌ها می‌شود یعنی نفروپاتی دیابتی. در افراد مبتلا به دیابت نوع یک که دچار این بیماری شدند شاهد هایپرکالمی هستیم. افزایش میزان پتاسیم خطر ضعف، فلج، نامنظم شدن ضربان قلب و حمله قلبی را به دنبال دارد.
کتواسیدوز دیابتی در کودکان
دیابت کودکان به اندازه‌ی این عارضه در بزرگسالان خطرناک است. برای اینکه بتوان DKA را سریع در کودکان تشخیص بدهیم و به موقع اقدام کنیم باید علائم و نشانه‌های کتواسیدوز دیابتی در کودکان را بشناسیم. معمولا علائم کتواسیدوز دیابتی در کودکان شباهت زیادی با بیماری‌های شایع دارد، به همین دلیل شاید تشخیص DKA در کودکان دشوار باشد. در صورت مشاهده علائمی مثل تکرر ادرار، افزایش گرسنگی و تشنگی شدید، کاهش وزن بی‌دلیل و علائم شبیه آنفولانزا در کودک خود بلافاصله با پزشک متخصص یا دکتر داخلی تماس بگیرید.
کتواسیدوز دیابتی در بارداری
این بیماری در بارداری، عوارض خطرناکی دارد که ممکن است جان مادر و جنین را به‌خطر بیندازد، البته کتواسیدوز دیابتی در دیابت بارداری چندان شایع نیست، اما بهتر است که در صورت ابتلا به دیابت بارداری حتما مشاوره دیابت داشته باشید. خانم‌های باردار دیابتی باید پیشگیری از کتواسیدوز را در اولویت قرار بدهند. DKA عمدتا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری رخ می‌دهد که علت آن مقاومت انسولینی حداکثری است.
علائم این بیماری در بارداری تفاوت چندانی با DKA در زنان غیرباردار ندارد با این فرق مشخص که شدت علائم در بارداری بیشتر و شروعشان سریع‌تر است. برای درمان کتواسیدوز دیابتی در بارداری همان روش‌های درمان در خانم‌های غیرباردار هم جواب می‌دهد، اما باید حین درمان خانم‌های باردار، کنترل جنین را هم درنظر بگیرید.
تشخیص کتواسیدوز دیابتی
متخصص داخلی یا متخصص غدد پس از مشاوره دیابت احتمالا برای بررسی وجود کتون‌ها در ادرار، دستور آزمایش را تجویز می‌کند. به علاوه اینکه میزان قند خون هم آزمایش می‌شود. از دیگر روش‌های تشخیص کتواسیدوز دیابتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش خون اولیه ازجمله سدیم و پتاسیم برای ارزیابی کارکرد متابولیک
- تست گاز خون شریانی: در این آزمایش برای تعیین میزان اسیدیته خون از شریان خون می‌گیرند.
- فشار خون
- نوار قلب
- عکس رادیولوژی از قفسه سینه یا آزمایش‌هایی که نشانه‌های عفونت مثل ذات‌الریه را نشان می‌دهند.
وش های درمان کتواسیدوز دیابتی
معمولا برای درمان کتواسیدوز دیابتی باید به بیمارستان مراجعه کرد. روش‌های درمان کتواسیدوز دیابتی شامل این موارد می‌شوند:
- تزریق وریدی انسولین
- تزریق سرم و مایعات برای آب رسانی به بدن
- تزریق مواد مغذی برای جبران مواد از دست رفته بدن.
به علاوه اینکه، بیمار در فرایند درمان باید به دقت تحت کنترل باشد تا از هرگونه خطر احتمالی در امان بماند، چراکه ممکن است برای مغز، کلیه‌ها یا ریه‌ها اتفاقی بیفتد. زمانی که بیمار به حالتی رسید که خودش توانایی خوردن و آشامیدن را دوباره پیدا کند و میزان کتون‌های خون در سطح نرمال باشند، بیمار می‌تواند مرخص شود. معمولا دوره بستری برای درمان این بیماری در بیمارستان حدود ۲ روز است.
حتما پیش از مرخص شدن از بیمارستان درخواست مشاوره دیابت کنید و درباره علت بیماری و جلوگیری از پیشروی آن با دکتر داخلی یا فوق تخصص غدد گفتگو کنید.
درمان این بیماری معمولا ترکیبی از روش‌های مختلف برای رسیدن به میزان قند و انسولین خون طبیعی است. ریسک ابتلا به DKA با عفونت بیشتر می‌شود. کتواسیدوز دیابتی ناشی از بیماری یا عفونت هم با آنتی بیوتیک برطرف می‌شود. پیشنهاد ما این است که برای تشخیص و درمان این بیماری با مشاوره آنلاین و یا معاینه حضوری توسط متخصصین ، اقدام کنید.
راهی برای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی وجود دارد؟
با رعایت نکات زیر می‌توانید از ابتلا به DKA پیشگیری کنید و ریسک ابتلا به کتواسیدوز دیابتی را کاهش دهید:
- به صورت منظم و مرتب میزان قند خون خود را چک کنید تا بلافاصله متوجه افزایش قند خون شوید.
- انجام چکاپ افراد دیابتی را فراموش نکنید.
- روند درمانی خود را متوقف نکنید. بدون دستور پزشک، مصرف انسولین را قطع نکنید.
- رعایت تمام دستورالعمل‌های پزشک و مشاوره دیابت از جمله چک کردن قند خون و میزان کتون در مواقعی که مریض هستید باید دو برابر بیشتر شود. یعنی در مواقع بیماری باید بیشتر حواستان به کنترل سطح قند خون و میزان کتون‌ها باشد.
- داروهای جدید را با احتیاط مصرف کنید. برای مصرف هر داروی جدیدی حتما با پزشک خود مشورت کنید، چرا که برخی داروها ریسک کتواسیدوز دیابتی را بیشتر می‌کنند.
