آندومتریوزیس یا کیست شکلاتی عامل پنهان دردهای لگنی زنانه:

اندومتریوزیس  یک وضعیت است که در آن بافتی شبیه به لایه داخلی رحم (اندومتر) در جاهای دیگری که معمولاً در نزدیکی رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی قرار دارد، یافت می‌شود. این یک وضعیت بسیار شایع است و حدود ۱ نفر از هر ۱۰ زن به آن مبتلا می‌شود. اگر مادر یا خواهر شما این بیماری را داشته باشند، احتمال ابتلا شما به آندومتریوز بیشتر است.

اندومتریوز معمولاً در سال‌های تولید مثل زنان ایجاد می شود و روی روند باردارشدن تاثیر میگذارد. این بیماری می‌تواند یک وضعیت طولانی مدت باشد که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت جسمی، روحی و روزمره فرد داشته باشد.

علائم اندومتریوز چیست؟

علائم رایج شامل دردهای لگنی و دوره‌های دردناک قاعدگی ، گاهی سیکل قاعدگی نامنظم یا دوره های قاعدگی سنگین یعنی خونریزی زیاد می باشد. ممکن است در هنگام رابطه جنسی درد ایجاد کند و ممکن است منجر به مشکلات باروری شود. حتی ممکن است درد هایی مربوط به روده، مثانه، پایین کمر یا قسمت بالای پاهایتان داشته باشید و خستگی طولانی مدت تجربه کنید. با تمام این توضیحات حتی گاهی برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند و به صورت اتفاقی در سونوگرافی متوجه آن شوند.

اندومتریوز می‌تواند دردی را به شکل الگوی منظمی ایجاد کند و  این درد قبل و در طول دوره‌ی قاعدگی بدتر می‌شود. برخی از زنان بیشتر اوقات درد در قسمت پایین شکم و لگن را تجربه می‌کنند اما برای برخی ممکن است فقط گاهی این دردها اتفاق بیفتد. درد ممکن است در دوران بارداری بهتر شود و گاهی اوقات ممکن است بدون هیچ درمانی از بین برود.

دلایل ایجاد اندومتریوزیس یا کیست شکلاتی چیست؟

هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه علتی موجب بروزآندومتریوز می‌شود، اما تعدادی تئوری در این زمینه وجود دارد:

-حمل و نقل از طریق سیستم خونی یا لنفاوی: بافت‌های رحمی از طریق سیستم‌های خونی یا لنفاوی به مناطق دیگر بدن منتقل می‌شوند، مشابه حالتی که سلول‌های سرطانی می‌توانند در سراسر بدن پخش شوند.

-پیوند مستقیم (انتقال مستقیم): سلول‌های رحمی ممکن است پس از عمل جراحی مانند سزارین و جراحی خروج رحم، به دیواره شکم یا مناطق دیگر بدن متصل شوند.

-ژنتیک: به‌نظر می‌رسد آندومتریوزیس در برخی خانواده‌ها بیشتر از دیگران رخ می‌دهد، بنابراین احتمال وجود ارتباط ژنتیکی با این بیماری وجود دارد.

-برگشت خون به عقب: بافت رحمی به جای خروج از بدن در طول دوره قاعدگی زنانه، وارد لوله‌های رحمی و شکم می‌شود و در واقع خون به عقب برمی گردد.

-ترنسفورمیشن: سلول‌های دیگر در بدن ممکن است به سلول‌های رحمی تبدیل شده و در خارج از رحم شروع به رشد کنند.

اندومتریوز به یکی از هورمونهای زنانه به نام هورمون استروژن وابسته است. این به معنی این است که مانند لایه اندومتر رحم که در پاسخ به تغییرات هورمونی، باعث خونریزی ماهیانه میشود این بافت مشابه به آندومتر در خارج از رحم نیز با تغییرات هورمونی در سیکل قاعدگی خونریزی می‌کند. این خونریزی می‌تواند درد، التهاب و اسکار را ایجاد کند و این بافت اسکار به عنوان چسبندگی شناخته می‌شود و ممکن است به اعضای لگنی آسیب بزند و یا باعث چسبندگی احشا لگنی مثل مثانه، روده، رحم، تخمدانها، حالب و… به هم شود.

ریسک فاکتورهای ابتلا به آندومتریوزیس چیست؟

جدیدترین تحقیقات نشان می‌دهد که برخی عوامل موجب افزایش خطر ابتلا به اندومتریوز می‌شوند. این عوامل عبارتند از:

– داشتن مادر، خواهر یا دختری که اندومتریوز دارد.

– داشتن رحم نامتعارف که باعث پس زدن خون به داخل شکم میشود و توسط پزشک تشخیص داده می‌شود.

– شروع قاعدگی در سن کمتر از ۱۱ سال.

– دوره قاعدگی کوتاه‌تر (کمتر از ۲۷ روز به طور میانگین).

– دوره قاعدگی با خونریزی شدید بیش از هفت روز.
   

بعضی از عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به اندومتریوز را کاهش دهند عبارتند از:

-بارداری و شیردهی

-شروع قاعدگی بعد از سن ۱۴ سال

-مصرف میوه‌ها، به ویژه مرکبات

محل های شایع بروز بافت آندومتریوز:

-در تخمدان‌ها: می‌تواند تشکیل یک توده معمولاً با نام اندومتریوما یا کیست شکلاتی بدهد.

-در پریتونیوم: پریتونئوم یا صفاق غشایی پیوسته است که ارگانهای شکمی و لگنی را می پوشاند و از آنها حمایت میکند.

-در روی لوله‌های رحمی

-قدام،خلف یا اطراف رحم

-در منطقه میان واژن و رکتوم

اندومتریوز همچنین ممکن است در دیوار عضلانی رحم (آدنومیوزیس) و گاهی بر روی روده و یا مثانه نیز رخ دهد. گاهی اوقات ممکن است در بخش‌های دیگری از بدن یافت شود که میزان این موارد کم است.

علایم آندومتریوز چیست؟

شایع‌ترین علامت بیماری آندومتریوز، درد مزمن (طولانی مدت) لگن است، به ویژه قبل و در طول دوره قاعدگی.  همچنین ممکن است درد در طول رابطه جنسی رخ دهد. اگر آندومتریوز روده را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است درد در طول حرکات روده رخ دهد. فرد ممکن است در طی قاعدگی دچار اسهال یا یبوست شود.اگر مثانه را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است درد در طول ادرارکردن رخ دهد. خونریزی قاعدگی شدید نیز یکی دیگر از علائم آندومتریوز است.خستگی یا کمبود انرژی نیز از علائم دیگر آن است

بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز علائمی ندارند. زنان بدون علامت اغلب وقتی که نمی‌توانند باردار شوند یا وقتی که به دلایل دیگر جراحی دارند، متوجه می‌شوند که آندومتریوز دارند.

آیا بین آندومتریوز و ناباروری ارتباط وجود دارد؟

آندومتریوز یکی ازدلایل رایج مرتبط با ناباروری زنان است. حدود ۲۴ تا ۵۰ درصد از زنان نابارور دارای  این بیماری هستند. موارد خفیف تا متوسط اندومتریوزممکن است تنها عامل ناباروری موقت باشند. جراحی برای برداشت بافت رحمی می تواند به درمان ناباروری کمک کند.

دقیقا مشخص نیست چگونه آندومتریوز باعث ناباروری می شود. احتمالاً بافت اسکار ناشی از آندومتریوزمی تواند تأثیری بر رها شدن تخمک ها از تخمدان ها یا مسدود کردن مسیر تخمک از طریق لوله فالوپ به طوری که نتواند به رحم برسد، داشته باشد. آندومتریوز ممکن است قبل از لانه گزینی در رحم به اسپرم یا تخمک ها آسیب برساند.

بسیاری از زنان مبتلا به اندومتریوز و ناباروری مرتبط با آن، هنوز می توانند باردار شوند و بارداری موفقی را تجربه کنند. روش های درمانی از جمله لقاح خارج رحمی IVF می تواند به زنان کمک کند باردار شوند.

 آندومتریوز چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص اندومتریوزیس می‌تواند یک چالش باشد. این به دلیل موارد زیر است:
علائم اندومتریوزیس به شدت متفاوت است. علائم رایج هستند و ممکن است مشابه دردی باشند که توسط بیماری های دیگر مانند سندرم روده تحریک پذیر یا بیماری التهابی لگن ایجاد میشود. زنان مختلف علائم متفاوتی دارند بعضی از زنان هیچ علامتی ندارند.
با انجام معاینه واژینال و رکتال گاهی میتوان ندولها را لمس کرد و یا متوجه چسبندگی رحم و تخمدانها شد. و یا نقاط خونریزی دهنده واژن را مشاهده کرد با این حال معاینه ارزش تشخیصی بالایی ندارد و معاینه نرمال رد کننده این بیماری نیست.
شایعترین ابزار تشخیصی انجام سونوگرافی ترانس واژینال و گاهی ترانس رکتال می باشد. که جهت تشخیص کیستهای آندومتریوزیس یا کیست شکلاتی کمک کننده است. همچنین میتواند درگیری فضای بین واژن و رکتوم را نشان دهد. همچنین به کمک آن میتوان به تشخیص شدت این بیماری و درگیری و چسبندگی ارگانهای لگنی پی برد. همچنین میتوان ازام آر آی در موارد پیشرفته بیماری استفاده کرد. 
آزمایش خونی اختصاصی جهت تشخیص این بیماری وجود ندارد.
در نهایت در مواردی که علی رغم تمام بررسی و انجام سونوگرافی و معاینه به تشخیص قطعی نمی رسیم میتوان از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کرد.

درجه بندی آندومتریوزیس به چه صورت است؟

پزشکان بیماری اندومتریوز را از مرحله ۱ تا مرحله ۴ دسته بندی می کنند. این مراحل بر اساس محل تشکیل بافت رحمی در بدن، چقدر گسترش یافته است و چقدر بافت در این مناطق وجود دارد، تعیین می شوند.

داشتن مرحله پیشرفته تر اندومتریوز همیشه به معنی داشتن علائم شدیدتر یا درد بیشتر نیست. برخی از زنان دارای مرحله ۴ اندومتریوز دارای علائم کم یا هیچ علامتی ندارند، در حالی که آنهایی که مرحله ۱ را دارند ممکن است علائم شدیدی داشته باشند.

درمان اندومتریوز به چه صورت است؟

نکته مهم دردرمان این بیماری این است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد. میتوان اقدام به درمان علامتی نمود و یا با درمانهای طولانی مدت جلوی پیشرفت و عود آن را تا حد زیادی گرفت و از ایجاد عوارض آزار دهنده کاست.
درمان اندومتریوز  وابسته به میزان  درجه بیماری، علائم شما و تمایل شما به داشتن فرزند بستگی دارد. اندومتریوز ممکن است با دارو، جراحی یا هر دو درمان شود. هنگامی که درد مشکل اصلی است، اغلب ابتدا دارو امتحان می‌شود.
درمان‌هایی که شامل درمان هورمونی هستند، می‌توانند سطح هورمون‌ها را تغییر دهند یا جلوی تولید برخی از هورمون‌ها را از سوی بدن شما بگیرند و به این صورت به درمان اندومتریوز کمک کنند.

درمان دارویی آندومتریوز و کیست آندومتریوما یا شکلاتی:

داروهایی که برای درمان اندومتریوز استفاده می‌شوند شامل مسکن‌های درد مانند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و داروهای هورمونی از جمله قرص‌های ترکیبی هورمونی، مشتقات پروژسترون، آگونیست و آنتاگونیست هورمون گنادوتروپین (GnRH) است. داروهای هورمونی به کاهش رشد بافت اندومتریال کمک می‌کنند و ممکن است جلوی تشکیل بافت جدید را بگیرند. این داروها به طور کلی بافت اندومتریوز موجود را از بین نمی‌برند. این درمان‌ها با کاهش یا متوقف کردن تخمک‌گذاری به اندازه‌ای که باعث کاهش تحریک هورمونی و کوچک شدن آندومتریوز می‌شود، ارائه می‌شوند. درمان‌هایی که شامل درمان هورمونی هستند، می‌توانند سطح هورمون‌ها را تغییر دهند یا جلوی تولید برخی از هورمون‌های بدن را بگیرند.
درمان دارویی مستلزم شناخت بیمار از ماهیت بیماری خود و همراهی او در ادامه درمان و تحت نظرپزشک متخصص زنان بودن است. زیرا درمان دارویی این بیماری چندین سال و گاها حتی تا زمان یائسگی ادامه دارد.

درمان جراحی آندومتریوز و کیست شکلاتی:

جراحی به روش لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی به برداشت بافت آندومتریوزیس کمک می‌کند. برداشت این بافت ممکن است درد را کاهش دهد و باروری را بهبود بخشد.بخصوص در مواردی که کیست آندومتریوما یا کیست شکلاتی برداشته شود.
حین جراحی باید مراقب بود که بافت تخمدان تا حد قابل انجام آسیبی وارد نشود و بخصوص در بیماران جوان و کسانی که تمایل به بارداری دارند و قبل از سن یائسگی تخمدانها حفظ شوند. 

بعد از جراحی، بیشتر زنان از درد رهایی پیدا میکنند. اما احتمال بازگشت درد وجود دارد. تا ۸ نفر از هر ۱۰ زن در دو سال پس از جراحی دوباره دچار درد می‌ شوند. این ممکن است به دلیل آندومتریوزیسی باشد که در زمان جراحی قابل رؤیت نبود یا قابل برداشت نبوده است. هر چه بیماری شدیدتر باشد، احتمال بازگشت آن را بیشتر می‌کند. مصرف قرص های ضد بارداری یا سایر داروها پس از جراحی ممکن است به تمدید دوره بدون درد کمک کند.

در نهایت اگردرد شدید باشد و به درمانهای دارویی پاسخ ندهد، هیسترکتومی یک روش جراحی است که برای برداشت رحم استفاده می‌شود. پزشکان ممکن است این روش را به عنوان یک گزینه برای درمان اندومتریوزیس توصیه کنند. پزشک شما ممکن است همچنین توصیه کند تخمدان‌ها را با یا بدون هیسترکتومی برداشت کنید. این کار باعث متوقف شدن ترشح هورمون‌ها و به طور قطعی درمان اندومتریوزیس می‌شود، اما ممکن است باعث ورود شما به دوران یائسگی شود.

برداشتن تخمدان‌ها باعث کاهش قابل توجه سطح استروژن و کاهش رشد بافت اندومتریال می‌شود. اما این کار با مخاطرات و عوارض یائسگی همراه است، از جمله گرگرفتگی، کاهش تراکم استخوان، بیماری قلب، کاهش شهوت جنسی، مشکلات حافظه، افسردگی یا اضطراب. به همین دلیل، تصمیم برای خروج تخمدانها بر اساس عوامل مربوط به علائم و هدف‌های شخصی بیمار توسط بیمار و پزشک متخصص زنان اتخاذ می‌شود.

پس از هیسترکتومی، فرد دیگر رحم نداشته و قادر به باردار شدن یا حمل بارداری نخواهد بود.بنابراین باید این نکته مهم حتما قبل جراحی به بیمار واضحا توضیح داده شود.

زنانی که تخمدانهای آنها خارج شده ولی هنوز رحم خود را دارند، ممکن است با استفاده از فناوری تلقیح مصنوعی (IVF) باردار شوند. روش صحیح آن است که قبل از برداشتن تخمدانها، تخمک‌ها را از آنها خارج کرد و برای لقاح و بارداری در آینده فریز و نگهداری کرد. یا در صورت نداشتن تخمک می‌توان از یک دهنده تخمک (اهدا کننده تخمک) استفاده کرد. جراحی هیسترکتومی (خروج رحم) “آخرین راه حل”می باشد. احتمال بروز درد در آینده در صورت برداشت تخمدان ها در زمان هیسترکتومی کمتر است. به هر حال، هدف از درمان جراحی این است که کانونهای آندومتریوزیس بیرون از رحم را تا حد امکان برداریم.

لازم است بعد از درمان به صورت دوره ایی تحت نظر پزشک متخصص و جراح زنان خود باشید تا در صورت عود مجدد سریعا تشخیص داده شود و از پیشرفت آن جلوگیری شود.