مقدمه
طب اورژانس یکی از حیاتی‌ترین و پرچالش‌ترین تخصص‌های پزشکی است. در هر بیمارستان، این بخش همان جایی است که ثانیه‌ها تفاوت میان مرگ و زندگی را رقم می‌زنند. پزشک اورژانس نخستین فردی است که بیمار در بدترین و بحرانی‌ترین لحظهٔ زندگی‌اش به او اعتماد می‌کند؛ لحظه‌ای که زمان به سرعت می‌گذرد و تصمیم درست باید در چند ثانیه گرفته شود.
با وجود این جایگاه حیاتی، واقعیت تلخ این است که پزشکان اورژانس در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، هنوز به اندازهٔ حجم، خطر و استرس کارشان، مورد حمایت مالی و اجتماعی قرار نگرفته‌اند.
جایگاه حیاتی طب اورژانس در نظام سلامت
طب اورژانس در دهه‌های اخیر به‌عنوان تخصصی مستقل شکل گرفت، زیرا نیاز بود کسانی تربیت شوند که بتوانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، در بحرانی‌ترین شرایط تصمیم‌های دقیق و نجات‌بخش بگیرند.
پزشک اورژانس باید در لحظه دربارهٔ بیمار دچار ایست قلبی، مصدوم تصادف، مسمومیت دارویی، شوک آنافیلاکتیک یا حتی حمله پانیک تصمیم بگیرد. در این لحظه‌ها، تأخیر چند ثانیه‌ای می‌تواند مرگ یا ناتوانی دائم را به دنبال داشته باشد.
طبق آمارهای منتشرشده از سوی American College of Emergency Physicians (ACEP)، حدود ۸۵٪ از بیماران بستری در بیمارستان‌ها ابتدا از اورژانس وارد سیستم درمان می‌شوند.
یعنی عملکرد پزشکان اورژانس مستقیماً بر سرعت، دقت و کارآمدی کل نظام سلامت اثرگذار است. اگر اورژانس کند یا فرسوده باشد، کل بیمارستان فلج می‌شود.
سختی کار در طب اورژانس — استرس، مسئولیت و تصمیم در لحظه
کار در اورژانس مانند حضور در میدان نبردی دائمی است. هر لحظه باید آماده باشی که اتفاقی غیرمنتظره رخ دهد. بیمار بعدی ممکن است کودک ۳ ساله‌ای با تب بالا باشد یا راننده‌ای با ترومای چندگانه پس از تصادف شدید.
ویژگی منحصربه‌فرد طب اورژانس این است که پزشک باید در کوتاه‌ترین زمان، بدون دسترسی کامل به شرح‌حال یا آزمایشات، تشخیص حیاتی بدهد.
این تصمیم‌گیری سریع، نیازمند مهارت علمی بالا، تسلط روانی، و تحمل فشار سنگین ذهنی است. بسیاری از پزشکان در مصاحبه‌های بالینی خود گزارش داده‌اند که «استرس تصمیم‌گیری در اورژانس با هیچ تخصص دیگری قابل مقایسه نیست.»
در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ در مجله Emergency Medicine Journal، میزان فرسودگی شغلی (Burnout) در بین پزشکان اورژانس بیش از ۶۰٪ گزارش شد — بالاتر از هر رشتهٔ دیگر پزشکی.
علت آن، ترکیب منحصر‌به‌فردی از بارکاری شدید، شیفت‌های شبانه، عدم پیش‌بینی، مواجهه با مرگ‌های ناگهانی و فشار روانی تصمیمات لحظه‌ای است.
تماس مداوم با بیماری‌های عفونی و خطر برای خانواده‌ها
یکی از ابعاد کمتر دیده‌شده ولی بسیار مهم طب اورژانس، ریسک بالای مواجهه با عوامل بیماری‌زا است. پزشکان اورژانس در تماس مستقیم با بیماران ناشناخته، بدون تشخیص قطعی، قرار دارند. آنان اولین کسانی هستند که با بیمار تب‌دار، سرفه‌دار، یا دچار علائم عفونی روبه‌رو می‌شوند — پیش از آن‌که بدانند این بیمار مبتلا به آنفلوآنزای فصلی است یا یک بیماری خطرناک مانند کووید-۱۹، هپاتیت یا مننژیت.
در بحران کرونا، صدها پزشک اورژانس در سراسر جهان جان خود را از دست دادند. بسیاری از آنان حتی فرصت وداع با خانواده را نداشتند. این شغل، در واقع، فداکاری دائمی است — فداکاری برای جامعه‌ای که اغلب از جزئیات سختی آن آگاه نیست.
نکتهٔ مهم دیگر آن است که پزشک اورژانس، حتی اگر بیمار نشود، می‌تواند به‌طور ناخواسته ناقل بیماری به اعضای خانوادهٔ خود باشد. بسیاری از پزشکان گزارش کرده‌اند که در دوران اوج همه‌گیری‌ها، هفته‌ها از خانه دور مانده‌اند تا خانواده‌شان را در امان نگه دارند.
در چنین شرایطی، بی‌عدالتی است اگر نظام پرداختی سلامت، این سطح از خطر را در ساختار حقوقی منعکس نکند.
فشار کاری، شیفت‌های شبانه و آسیب‌های جسمی و روانی
پزشکان اورژانس به‌صورت ۲۴ ساعته در چرخش شیفت هستند — روز، شب، تعطیلات، نوروز یا عید فرقی ندارد.
تحقیقات نشان داده‌اند که کار مداوم در شیفت شب با افزایش ۲ تا ۳ برابری خطر بیماری‌های قلبی، اختلالات متابولیک و افسردگی همراه است.
علاوه بر آن، پزشک اورژانس در طول هر شیفت، به‌طور متوسط بین ۸۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ قدم در فضای بیمارستان حرکت می‌کند، بارها درگیر احیای بیماران می‌شود، و معمولاً غذای منظم یا خواب کافی ندارد.
در گزارش سال ۲۰۲۳ سازمان جهانی بهداشت (WHO)، فرسودگی شغلی پزشکان اورژانس به‌عنوان یکی از عوامل تهدیدکنندهٔ ایمنی بیماران معرفی شد.
پزشک خسته و بی‌خواب، هرچقدر هم توانمند باشد، در معرض خطای تصمیم‌گیری قرار دارد. ازاین‌رو، حمایت مالی و رفاهی از پزشکان اورژانس، در واقع حمایت از جان بیماران است.
مسئولیت قانونی و اخلاقی سنگین
پزشکان اورژانس در خط مقدم تصمیم‌گیری‌های حیاتی قرار دارند؛ تصمیم‌هایی که در کسری از دقیقه گرفته می‌شوند ولی می‌توانند سرنوشت حقوقی و اخلاقی سنگینی داشته باشند.
تصور کنید پزشکی که در چند دقیقه باید بین احیای بیمار، آماده‌سازی برای لوله‌گذاری تراشه، و تماس با تیم جراحی تصمیم بگیرد. در صورت کوچک‌ترین تأخیر یا خطا، ممکن است با شکایت، فشار روانی، و حتی پیگرد قانونی مواجه شود — در حالی که شرایط تصمیم‌گیری او به‌طور ذاتی بحرانی و غیرقابل پیش‌بینی است.
به همین دلیل، در بسیاری از کشورها، پزشکان اورژانس دارای بیمه‌های ویژهٔ مسئولیت حرفه‌ای با حق بیمه بالاتر هستند. در ایران نیز باید این موضوع در سیاست‌های پرداختی لحاظ شود، زیرا فشار حقوقی و روانی بخش جدایی‌ناپذیر از این شغل است.
نقش کلیدی در عملکرد کل بیمارستان
اورژانس دروازه ورود بیماران به بیمارستان است. اگر این دروازه کند یا ناکارآمد باشد، کل سیستم درمان دچار اختلال می‌شود.
در مطالعه‌ای از وزارت بهداشت کانادا در سال ۲۰۱۹ مشخص شد که افزایش انگیزه و پرداخت به پزشکان اورژانس، به‌طور مستقیم باعث کاهش زمان انتظار بیماران تا ۲۵٪ و افزایش رضایت بیماران تا ۳۸٪ می‌شود.
یعنی هر ریالی که در انگیزش پزشکان اورژانس سرمایه‌گذاری شود، چند برابر آن به شکل بهره‌وری سیستم بازمی‌گردد.
در بیمارستان‌هایی که پرداختی پزشکان اورژانس منصفانه‌تر است، نرخ خطای پزشکی کمتر، رضایت شغلی بالاتر و حفظ نیروهای متخصص پایدارتر گزارش شده است.
در مقابل، کمبود انگیزه باعث مهاجرت نیروهای کارآمد، کاهش دقت تصمیم‌گیری و افزایش بار خطاهای بالینی می‌شود.
بُعد انسانی و روانی شغل
پزشک اورژانس با رنج انسانی در عریان‌ترین شکل خود روبه‌رو می‌شود. هر روز شاهد مرگ ناگهانی، سوگ خانواده‌ها، آسیب‌های شدید کودکان یا بیماران جوان است.
تحمل این فشار عاطفی در طولانی‌مدت دشوار است. بسیاری از پزشکان اورژانس دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند، زیرا مکرراً شاهد وقایع دردناک هستند.
در بسیاری از کشورها، برای پزشکان اورژانس برنامه‌های مشاوره روان‌شناختی و مرخصی‌های بازسازی ذهنی در نظر گرفته می‌شود. در ایران نیز، اگرچه این موضوع در برخی بیمارستان‌های آموزشی آغاز شده، ولی هنوز در سطح ملی نهادینه نشده است.
افزایش پرداختی‌ها نه فقط به‌عنوان پاداش مالی، بلکه به‌عنوان ابزار تأمین سلامت روانی این قشر فداکار باید دیده شود.
مقایسه بین‌المللی و تجربه کشورها
در ایالات متحده، پزشک اورژانس از بالاترین درآمدها در میان رشته‌های بالینی برخوردار است. بر اساس گزارش Medscape Physician Compensation Report 2023، میانگین درآمد سالانه پزشک اورژانس حدود ۳۵۰ هزار دلار است، در حالی که متوسط درآمد پزشک داخلی حدود ۲۴۰ هزار دلار گزارش شده.
در کانادا، حقوق پزشکان اورژانس بین ۲۵ تا ۴۰ درصد بیشتر از پزشکان عمومی است.
علت اصلی این تفاوت، درک درست از ماهیت کار آنان است — شغلی که هم پرخطر است، هم پرمسئولیت، و هم مستقیماً با جان مردم سروکار دارد.
در کشورهایی مانند استرالیا، پزشکان اورژانس علاوه بر حقوق پایه، از پاداش‌های ویژه برای شیفت شب، کار در ایام تعطیل، و مدیریت بحران‌های خاص برخوردارند. این مدل پرداخت، انگیزه را حفظ کرده و از فرسایش نیروی انسانی جلوگیری می‌کند.
نگاه اقتصادی — پرداخت منصفانه، سرمایه‌گذاری است نه هزینه
برخی تصور می‌کنند افزایش پرداختی‌ها بار مالی مضاعف برای نظام سلامت ایجاد می‌کند، اما در واقع، این یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است.
وقتی پزشک اورژانس از لحاظ مالی و شغلی احساس امنیت کند، تمرکز و دقت او در تصمیم‌گیری افزایش می‌یابد. نتیجهٔ مستقیم آن کاهش اشتباهات، افزایش سرعت درمان، و رضایت بیشتر بیماران است.
این امر موجب کاهش شکایات، کاهش هزینه‌های حقوقی، و افزایش کارایی سیستم می‌شود.
به بیان ساده، پزشک راضی، بیمار راضی می‌سازد.
نقش پزشکان اورژانس در بحران‌ها و بلایا
در شرایط بحرانی مانند زلزله، سیل، حوادث صنعتی یا اپیدمی‌های گسترده، نخستین گروهی که وارد عمل می‌شود، پزشکان اورژانس هستند.
در زلزله بم، در بحران کرونا، و در حوادث بزرگ جاده‌ای، آنان در خط مقدم نجات جان‌ها ایستادند. مهارت آن‌ها در تریاژ سریع، مدیریت صحنه حادثه و تصمیم‌گیری فوری، نقش حیاتی در کاهش تلفات دارد.
اما این قهرمانان بحران‌ها، پس از پایان بحران، اغلب فراموش می‌شوند.
افزایش پرداختی‌ها و به رسمیت شناختن جایگاه واقعی آن‌ها، نوعی قدردانی ملی از فداکاری‌های مکررشان در لحظات بحرانی است.
عدالت پرداختی و بازنگری در ساختار نظام سلامت
در بسیاری از بیمارستان‌ها، اختلاف پرداخت میان پزشکان بخش‌های مختلف، با حجم واقعی کار متناسب نیست. پزشک اورژانس ممکن است در یک شبانه‌روز ده‌ها بیمار بحرانی را ویزیت کند، اما دریافتی‌اش از پزشک متخصصی که در شرایط کنترل‌شده‌تری کار می‌کند، کمتر باشد.
این بی‌عدالتی ساختاری، علاوه بر کاهش انگیزه، باعث مهاجرت نیروهای جوان از تخصص طب اورژانس به سایر رشته‌ها می‌شود.
در بلندمدت، این روند می‌تواند کیفیت خدمات اورژانس کشور را تهدید کند.
اصلاح این ساختار با افزایش پرداختی منصفانه، پاداش‌های عملکردی، و امتیازهای ویژه برای شیفت‌های سخت و پرخطر، ضروری است.
پیامدهای اجتماعی و اخلاقی
طب اورژانس، نماد انسان‌دوستی در عمل است. پزشکان این رشته، با وجود سختی‌ها و خطرها، انتخاب کرده‌اند در جایی کار کنند که بیماران بیشترین نیاز را دارند.
از منظر اخلاق پزشکی، جامعه وظیفه دارد از کسانی که در خدمت جان انسان‌ها هستند، به‌صورت واقعی و نه شعاری حمایت کند.
افزایش پرداختی‌ها نه‌تنها عدالت اقتصادی است، بلکه نشانه احترام به ارزش‌های انسانی و اخلاقی است که طب اورژانس بر آن بنا شده.
پیشنهادهای سیاستی و مدیریتی
برای تحقق عدالت در پرداخت به پزشکان اورژانس، می‌توان چند محور عملی را دنبال کرد:
- ایجاد نظام پرداخت مبتنی بر شدت کار و ریسک
- پرداختی‌ها باید نه فقط بر اساس ساعت کار، بلکه بر مبنای میزان خطر، حجم مراجعه و نوع شیفت (شب/تعطیل) تعیین شوند.
- پاداش عملکردی بر اساس شاخص‌های کیفیت خدمات اورژانس
- شاخص‌هایی مانند زمان پذیرش تا ترخیص، رضایت بیماران و … می‌تواند معیار پرداخت باشد.
- ایجاد بیمه‌های ویژه مسئولیت حرفه‌ای برای پزشکان اورژانس
- با پوشش هزینه‌های حقوقی و روانی ناشی از فشارهای کاری.
- افزایش حمایت روانی و مرخصی‌های جبرانی برای شیفت‌های فشرده
- تا از فرسایش نیروی انسانی جلوگیری شود.
- تقدیر عمومی و رسانه‌ای از نقش پزشکان اورژانس در بحران‌ها
- زیرا قدردانی اجتماعی مکمل عدالت مالی است.
نتیجه‌گیری : احترام، امنیت و آینده پایدار نظام سلامت
طب اورژانس فقط یک تخصص نیست، بلکه سنگر نخست دفاع از جان انسان‌هاست.
پزشکان اورژانس، بی‌ادعا، در سخت‌ترین شرایط، برای حفظ زندگی دیگران می‌کوشند؛ در حالی که گاهی امنیت شغلی، سلامت جسمی و آسایش خانوادگی خود را از دست می‌دهند.
افزایش پرداختی‌ها برای این قشر، اقدامی نمادین نیست — ضرورتی است برای حفظ امنیت، کارآمدی و انسانیت در نظام سلامت.
جامعه‌ای که به پزشکان اورژانس خود احترام بگذارد، در واقع به زندگی و کرامت انسانی احترام گذاشته است.
قدردانی واقعی، نه در لوح تقدیر، بلکه در سیاست‌های عادلانه پرداخت، حمایت روانی، و امنیت شغلی پایدار متجلی می‌شود.
افزایش پرداختی به پزشکان اورژانس نه فقط خواسته‌ای صنفی، بلکه یک ضرورت اخلاقی، اجتماعی و راهبردی برای سلامت عمومی است.
بدون آنان، هیچ بیمارستانی ایمن، هیچ جامعه‌ای آرام، و هیچ نظام درمانی پایدار نخواهد بود.
نویسنده
نویسنده شماره یک
پست قبلی
ارسال نظر