اثرات جدی بی‌خوابی بر پیشرفت آلزایمر

پژوهش تازه نشان می‌دهد اختلال خواب فقط یکی از علائم آلزایمر نیست — بلکه ممکن است خودِ عامل پیشرفت بیماری باشد.

اختلالات خواب در بیماران مبتلا به آلزایمر ممکن است فقط یکی از علائم بیماری نباشد، بلکه خود عاملی محرک در پیشرفت آن باشد. پژوهشگران دریافته‌اند که تجمع پروتئین آمیلوئید در مغز باعث می‌شود ریتم شبانه‌روزی (circadian rhythm) در سلول‌های کلیدی مغز از جمله میکروگلیا و آستروسیت‌ها مختل شود؛ سلول‌هایی که وظیفه‌ی پاکسازی و حفظ سلامت نورون‌ها را بر عهده دارند.

مغز بدون ریتم

آلزایمر معمولاً الگوی خواب و بیداری افراد را به‌هم می‌ریزد؛ بی‌خوابی شبانه، چرت‌های مکرر روزانه و حالت گیجی عصرگاهی (معروف به سندرم غروب‌زدگی) از نشانه‌های شایع آن است.
پژوهش جدید نشان می‌دهد این ناهماهنگی‌ها نتیجه‌ی مستقیم اختلال در ساعت زیستی سلول‌های مغز است. در مدل‌های حیوانی آلزایمر، نظم روزانه‌ی صدها ژن از بین رفته و فعالیت آن‌ها در زمان‌های نامناسب انجام می‌شود.

دکتر اریک موزیک، استاد عصب‌شناسی در WashU و نویسنده‌ی اصلی مقاله که در ژورنال Nature Neuroscience منتشر شده، می‌گوید:«ما دریافتیم حدود نیمی از ژن‌هایی که با خطر آلزایمر مرتبط‌اند، توسط ریتم شبانه‌روزی تنظیم می‌شوند. وقتی این ریتم به هم می‌خورد، کل تعادل ژنتیکی مغز نیز از دست می‌رود.»

چرخه‌ای که خودش را تخریب می‌کند

به گفته‌ی موزیک، اختلال خواب یکی از اولین نشانه‌های آلزایمر است و حتی سال‌ها پیش از بروز مشکلات حافظه ظاهر می‌شود. این بی‌نظمی در خواب نه‌تنها موجب خستگی و استرس برای بیماران و خانواده‌هایشان می‌شود، بلکه ممکن است خود عاملی برای سرعت گرفتن زوال شناختی باشد.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حدود ۲۰ درصد از ژن‌های بدن توسط ساعت زیستی تنظیم می‌شوند. وقتی این ساعت از کار می‌افتد، عملکردهایی چون ایمنی، گوارش و تنظیم خواب نیز آسیب می‌بینند.

در مطالعات پیشین، موزیک پروتئینی به نام YKL-40 را شناسایی کرده بود که سطح آن در طول شبانه‌روز تغییر می‌کند و در کنترل آمیلوئید نقش دارد. افزایش بیش از حد این پروتئین می‌تواند به تشکیل پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز منجر شود؛ یکی از ویژگی‌های اصلی آلزایمر.

آمیلوئید و آشفتگی ژنتیکی

در پژوهش جدید، تیم تحقیقاتی با بررسی مغز موش‌های مبتلا به تجمع آمیلوئید در بازه‌های دو ساعته طی ۲۴ ساعت، مشاهده کرد که ریتم طبیعی فعالیت صدها ژن در میکروگلیا و آستروسیت‌ها از بین رفته است. این ژن‌ها معمولاً در پاکسازی آمیلوئید نقش دارند، اما با از بین رفتن نظم زمانی‌شان، عملکرد دفاعی مغز تضعیف می‌شود.

جالب‌تر آنکه در کنار از بین رفتن ریتم‌های طبیعی، الگوهای جدیدی از فعالیت ژن‌ها ظاهر شد که اغلب به التهاب و استرس سلولی مربوط بودند؛ نشانه‌ای از تلاش مغز برای سازگاری با اختلال ایجادشده.

امید به درمان از راه «بازتنظیم ساعت مغز»

پژوهشگران معتقدند اگر بتوان ریتم شبانه‌روزی سلول‌های مغزی را بازگرداند یا تثبیت کرد، شاید بتوان جلوی تجمع آمیلوئید و پیشرفت آلزایمر را گرفت.

موزیک می‌گوید:«هدف نهایی این است که یاد بگیریم چگونه می‌توان ساعت زیستی مغز را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که روند بیماری را کند یا حتی متوقف کند.»

این تحقیق با حمایت مؤسسه ملی پیری و مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته (NIH) انجام شده است.