پژوهشی گسترده با بررسی بیش از ۱۲ هزار تصویر مغزی نشان می‌دهد که مغز مردان در گذر زمان دچار کاهش حجم بیشتری نسبت به مغز زنان می‌شود. این یافته‌ها می‌تواند دید تازه‌ای به تفاوت‌های زیستی میان دو جنس در روند پیری و بیماری‌هایی مانند آلزایمر بدهد.
نتایج پژوهشی تازه نشان می‌دهد که مغز مردان واقعاً با سرعت بیشتری نسبت به مغز زنان کوچک می‌شود.در بررسی ۴٬۷۲۶ شرکت‌کننده با عملکرد شناختی سالم، اسکن‌های مغزی تفاوت‌های «جزئی اما منظم» میان دو جنس را در نحوه‌ی تحلیل رفتن بافت عصبی آشکار کرده‌اند.
مغز انسان به‌طور طبیعی با افزایش سن دچار کاهش حجم می‌شود، و در بیماران مبتلا به آلزایمر این کاهش به‌مراتب شدیدتر است.اگرچه زنان دو برابر بیشتر از مردان به آلزایمر مبتلا می‌شوند، اما تاکنون اطلاعات اندکی درباره‌ی تأثیر جنسیت بر روند کاهش حجم مغز وجود داشته است.
به نظر می‌رسد که مغز زنان خاکستری و سفید خود را با سرعتی کمتر از مغز مردان از دست می‌دهد.
تفاوت‌های جنسی در تحلیل مغز
آن راوندال، عصب‌شناس دانشگاه اسلو و یکی از نویسندگان این پژوهش، در گفت‌وگو با Nature می‌گوید.«اگر مغز زنان سریع‌تر تحلیل می‌رفت، این موضوع می‌توانست تا حدی دلیل شیوع بالاتر آلزایمر در میان زنان را توضیح دهد.»
او و گروهی بین‌المللی از پژوهشگران بیش از ۱۲ هزار اسکن مغزی از افراد ۱۷ تا ۹۵ ساله را بررسی کردند. هر شرکت‌کننده دست‌کم دو MRI از مغزش داشت، با فاصله‌ی زمانی میانگین سه سال.
پس از درنظر گرفتن تفاوت‌های طبیعی در اندازه‌ی کلی مغز میان دو جنس، مشخص شد که در مردان کاهش حجم در بخش‌های بیشتری از مغز، به‌ویژه در نواحی قشری، رخ می‌دهد.در مقابل، مغز زنان تنها در بخش‌های محدودی کاهش حجم نشان داد و ضخامت قشر مغز در آنان با افزایش سن کمتر تغییر کرد.
این نتایج حاکی از وجود تفاوت‌های واقعی زیستی در روند پیری مغز میان دو جنس است، هرچند پژوهشگران تأکید می‌کنند که برای نتیجه‌گیری قطعی باید مطالعات بیشتری انجام شود.
پیش‌زمینه و سوگیری پژوهشی
با وجود تحقیقات گسترده درباره‌ی زیست‌شناسی مغز در دوران پیری، هنوز هم در این حوزه سوگیری جنسیتی شدیدی وجود دارد.در سال ۲۰۱۹، تنها ۵ درصد از مطالعات علوم اعصاب و روان‌پزشکی تأثیر جنسیت را بررسی کرده بودند.
نتایج پژوهش‌های پیشین نیز متناقض بوده است؛ برخی کاهش سریع‌تر ماده‌ی خاکستری و سفید را در مردان نشان داده‌اند، و برخی دیگر در زنان.مطالعه‌ی جدید دانشگاه اسلو تلاش کرده تا تصویر روشن‌تری ارائه دهد و تفاوت‌هایی در حجم کلی مغز، حجم زیرقشری، ضخامت قشر و سطح مغز میان زنان و مردان گزارش کرده است.
پیامدها و پرسش‌های باز
هنوز روشن نیست که این تفاوت‌های ساختاری چه تأثیری بر عملکرد شناختی دارند.
دانشمندان تازه در آغاز درک ارتباط میان شکل مغز و بیماری‌های عصبی هستند و برخی شواهد حتی نشان می‌دهد که گاهی کوچک شدن برخی نواحی مغزی ممکن است مفید باشد.
به‌طور شگفت‌انگیزی، پژوهشگران هیچ تفاوتی در کاهش حجم هیپوکامپ (ناحیه‌ای کلیدی در حافظه و یادگیری و مرتبط با زوال عقل) میان دو جنس پیدا نکردند.تنها در سنین بالا بود که زنان کاهش سریع‌تری در حجم هیپوکامپ نشان دادند، اما این ممکن است ناشی از طول عمر بیشتر زنان باشد، نه نشانه‌ای از افزایش خطر زوال عقل.
وقتی پژوهشگران زن و مردی را با امید به زندگی برابر مقایسه کردند، تفاوت‌های کاهش حجم مغز تا حدی از بین رفت.
نیاز به پژوهش‌های بیشتر
تشخیص نقش دقیق جنسیت در تغییرات مغزی، در میان عوامل ژنتیکی و محیطی متعدد، کار آسانی نیست.کمبود پژوهش‌های طولی در این زمینه، فهم دقیق‌تر این تفاوت‌ها را دشوارتر کرده است.
یک مرور پژوهشی در سال ۲۰۲۳ هشدار داده بود که سوگیری علمی در مطالعات مغز زنان پیامدهای سنگینی برای سلامت دارد و بار نامتناسبی را بر دوش سلامت زنان می‌گذارد.پژوهش تازه نشان می‌دهد که زمان آن رسیده است تا توجه بیشتری به مغز در حال پیر شدن زنان شود.
نویسنده
زهرا ق
ارسال نظر